logo Sierpc online

Newsy | Ogłoszenia | Forum Dyskusyjne | Księga pozdrowień | Hyde Park Zaloguj się | Rejestracja

Co proponujemy:
O mieście
Historia
Kultura
Zabytki
Informator
Sport
Sierpeckie linki
Galeria zdjęć
Archiwum
Strona główna




Newsy Sierpc online
Komentarze | Dodaj własny komentarz Newsy Sierpc online

Pamięci Żydów sierpeckich

2020-11-14

Kirkut - 2007 r.
Kirkut - 2007 r.

 Mija 81 rocznica wypędzenia Żydów sierpeckich. Rok temu na sierpeckim kirkucie odbyło się Spotkanie Pamięci, w którym uczestniczyły władze miasta, młodzież szkół sierpeckich, reprezentacje sierpeckich instytucji i organizacji, m.in. Pracowni Dokumentacji Dziejów Miasta Sierpca, sierpeckiego Oddziału Towarzystwa Naukowego Płockiego i Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Sierpeckiej. W tym roku ze względu na pandemię covid - 19 pozostaje Pamięć.

Pierwsza udokumentowana wzmianka o obecności osadników żydowskich na Mazowszu pochodzi z 1237 roku. W akcie lokacyjnym Płocka mowa jest m.in. o "studni Żydów" i innych obiektach wyznaczających granice miasta. Najstarsze gminy żydowskie w środkowej i zachodniej części ziem polskich osiedlały się w miastach nadwiślańskich, stając się węzłami handlowymi stanowiącymi oparcie dla żydowskich kupców. Oprócz Płocka te funkcje pełniły w tym okresie również Kraków, Sandomierz  i Warszawa. Innym powodem wczesnej migracji Żydów na ziemie polskie było szukanie schronienia przed prześladowaniami. Polin, żydowska nazwa Polski, nawiązująca do legendarnych początków osadnictwa żydowskiego na ziemiach polskich, znaczy "tu odpocznij".

W Sierpcu pierwsi Żydzi pojawili się na początku XV wieku. Istniały liczne związki między Płockiem pełniącym w przeszłości znaczącą rolę wśród miast Rzeczypospolitej a Sierpcem, położonym w bliskiej odległości od Płocka, na Północnym Mazowszu. Związki te dotyczyły również społeczności Żydów. Ich liczebność do wieku XIX rosła, powiększana o kolejne fale imigrantów żydowskich, np. na początku wieku XVI, czy na przełomie wieku XVIII i XIX. Pradziadowie Żydów płockich i sierpeckich przybywali z terenu Niemiec, przynosząc ze sobą strukturę organizacyjną gminy żydowskiej, przywiązanie do swojej religii i tradycji umożliwiające  przetrwanie w diasporze, w rozproszeniu. Z biegiem lat zmieniał się sposób utrzymywania rodzin. Dawni kupcy w wieku XIV, kiedy to mistrz Zakonu Krzyżackiego wprowadził zakaz wstępu na teren państwa Zakonu dla Żydów, stawali się rzemieślnikami czy finansistami. Można przypuszczać, że sukces sierpeckich sukienników w wieku XVI udokumentowany w aktach obrotu handlowego komory celnej w Poznaniu ma związek z napływem Żydów aszkenazyjskich (z terenu Niemiec). O wysokiej jakości sukna sierpeckiego świadczy uzyskane prawo stempla królewskiego: korona królewska nad literą S od nazwy miasta u góry i postać lwa z herbu Prawdzic, ówczesnych właścicieli miasta, u dołu. Postawa, czyli rozmiary tkaniny, sukna sierpeckiego i sukna płockiego były identyczne (30 łokci i 2 łokcie szerokości bez krajki). Stanowione prawo dotyczące Żydów, tzw. przywileje książęce lub królewskie regulowało zasady funkcjonowania gmin żydowskich. W związku z koniecznością usystematyzowania podatków istniały około 200 lat na terenie Rzeczypospolitej (w pewnym okresie również na Litwie połączonej z Rzeczypospolitą unią państwową) struktury samorządu żydowskiego.

Liczebność płockiej gminy żydowskiej osiąga na początku XIX wieku pułap 50% ogólnej liczby mieszkańców miasta.  Podobny wzrost żydowskich mieszkańców występuje w Sierpcu i w 1800 roku wynosi 67% ogólnej liczby mieszkańców miasta. Haskala, żydowskie oświecenie, powodujące rozszczelnienie hermetycznego dotąd świata gminy żydowskiej, nakaz posyłania dzieci żydowskich do szkół państwowych, zrodzenie się idei utworzenia państwa narodowego na ziemiach Erec Izrael, a także inne przyczyny wewnątrzkrajowe są impulsem do emigracji Żydów sierpeckich głównie do USA i do Palestyny. 

W przededniu wybuchu II wojny światowej w Sierpcu mieszkało ok. 3000 Żydów. Stanowili 1/3 liczby mieszkańców miasta. 29 września 1939 roku, w drugi dzień Święta Szałasów, Niemcy spalili sierpecką synagogę. Podzieliła los wszystkich drewnianych synagog w Polsce. Żydowski chłopiec, który rzucił się w płomienie, by ratować Torę, został zastrzelony. Żydzi odebrali ten akt wandalizmu jako ostrzeżenie. Jednak najgorsze dopiero miało nadejść.

8 listopada 1939 roku, wczesnym rankiem, Żydzi z Sierpca oraz z najbliższej okolicy zostali spędzeni na rynku. Niektórych wyrwano ze snu, mieli na sobie tylko piżamy. Pozostawiono w mieście grupę osób przeznaczonych do robót fizycznych. Uformowano pochód, który ruszył w kierunku wagonów towarowych umieszczonych na bocznicy. Na jego czele szedł starszy mężczyzna z długą, siwą brodą. Trzymał na rękach tulące się do niego niemowlę. Pochodowi towarzyszyła muzyka i przerażone spojrzenia pozostających w mieście. Załadowano Żydów do bydlęcych wagonów. Pociąg ruszył nieśpiesznie w kierunku Warszawy. Miejscem przystankowym stał się Nowy Dwór Mazowiecki. W wagonach panował nieopisany ścisk. Ludzie krzyczeli, płakali, modlili się, tracili przytomność, umierali. Rozpoczynała się wojenna gehenna. Żydzi sierpeccy trafili wprost na ulice Warszawy. Stanowili jeden z pierwszych transportów, jaki trafił później do getta warszawskiego.  

"Gmina Sierpc. Księga Pamięci" spisana zaraz po wojnie przez garstkę ocalonych oraz przez tych, którzy wyemigrowali z Polski przed wybuchem wojny, w języku jidysz i hebrajskim, której wersja polskojęzyczna ukazała się w Sierpcu w 2006, 2007 oraz 2014 roku, stanowi symboliczny Pomnik Pamięci całej sierpeckiej gminy żydowskiej. Czytając tę książkę widzimy nie tylko całą zbiorowość żydowską, ale i poszczególne twarze, a także nazwiska osób zapisane w umieszczonych w publikacji nekrologach: m.in. "Abrahama i Briny Kryger, ich siostry Rachel, brata Tuwi, krewnych Szymona i Mani Haberberg, krewnych Gerszona i Lei Minc i ich dzieci,  krewnych Falka, Maszy i Marka Junisz…"
Cześć Ich Pamięci!

Bibliografia

B. Dumowska, Żydowska gmina wyznaniowa w Sierpcu. Wspomnienia ocalonych z Holokaustu, [w:] Polacy i Żydzi ofiary niemieckiej okupacji Ziemi Sierpeckiej w latach 1939-1945, red. Zdzisław Dumowski, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Sierpeckiej, Sierpc 2017.

Gmina Sierpc. Księga Pamięci, tł. Abraham Nanes, oprac. polskojęzyczne D. Mazek, B. Dumowska, K. Wieczorek, E. Kilanowska, M. Agacińska-Woźniakowska, tł. wierszy A. Nanes, R. Zawadzka-Ben Dor, Wyd. Towarzystwo Edukacyjne "Być w Europie", Sierpc 2014.

B. Dumowska, Abraham Neumann - pejzażysta, kolorysta, malarz żydowskich miasteczek, [w:] Ziemia sierpecka - znana i nieznana. Przewodnik historyczno-krajoznawczy, t. 2., red. Zdzisław Dumowski, Wyd. Towarzystwo Przyjaciół Ziemi Sierpeckiej, Sierpc 2015.



dr Bogumiła Dumowska - Przewodnicząca TNP/O Sierpc









Komentarze do artykułu: brak komentarzy




Zauważyłeś błąd na stronie?

[x]
O nas | Napisz do nas ^^ do góry


Wszelkie materiały, artykuły, pliki, rysunki, zdjęcia (za wyjątkiem udostępnianych na zasadach licencji Creative Commons)
dostępne na stronach Sierpc online nie mogą być publikowane i redystrybuowane bez zgody Autora.